Ep.2/ Schaam je!
Schaamte is een slecht begrepen, maar zeer belangrijk onderdeel van Complex Trauma
Voordat ik over het onderwerp schaamte leerde, verwarde ik het altijd met schuldgevoel. Dit is het verschil:
Schuldgevoel gaat over wat je doet; je daden en acties. Schuldgevoel heeft eigenlijk een gezonde functie. Wanneer we liefde schenden, ervaren we pijn. Je kunt hiervan leren en je gedrag veranderen om een liefdevol persoon te worden. Schuldgevoel is daarmee oplosbaar. “Ik heb een fout gemaakt, maar ik ga eraan werken om die fout niet meer te herhalen”.
Schaamte gaat over wie je bent, je identiteit. Het heeft niets te maken met de acties die je doet. Het kan niet worden opgelost. Het is een overtuiging dat je nou eenmaal zo bent en het niet kunt oplossen. “Ik ben niet goed genoeg, ik ben het niet waard om van gehouden te worden, ik ben minder dan” etc.
Een kind komt op de wereld met onbewuste, aangeboren vragen over zichzelf:
Wie ben ik? Wat is mijn persoonlijkheid? Waar ben ik goed in?
Heb ik waarde? Doe ik er toe? Heb ik iets te bieden?
Ben ik geliefd? Ben ik gewenst? Vindt men het leuk om tijd met mij door te brengen?
Als kind krijg je antwoord op deze vragen door spiegels. Denk hierbij aan letterlijke spiegels die aantonen hoe je eruit ziet, maar ook metaforische spiegels: hoe mensen je behandelen, op jou reageren of wat ze tegen je zeggen.
In een gezond gezin voelt een kind zich geliefd, verbonden, onderdeel van het gezin, gewaardeerd en gevoed. Het wordt door de ouders herhaaldelijk “gespiegeld” dat de kinderen goed zijn zoals ze zijn. Het kind ontwikkelt hierdoor een positieve identiteit: Ik ben lief en waardevol. Ze hebben een goed gevoel over zichzelf en kennen hierdoor nauwelijks onzekerheden.
Bij Complex Trauma waren deze “spiegels” niet gezond en brachten negatieve boodschappen. Spiegels zijn eigenlijk mensen die je tijdens je opvoeding met regelmaat ziet. Hieronder bespreek ik een aantal voorbeelden van spiegels en op wat voor manier zij antwoord geven op de onbewuste aangeboren vragen van het kind.
Vanuit het gezin
Wanneer je als kind je mening deelde kreeg je een eye-roll of werd je uitgelachen door je ouders of broers/zussen
Je werd geplaagd, gepest of kreeg kleinerende bijnamen
Hoe goed je ook presteerde, het was nooit goed genoeg
Je werd vergeleken met je broer of zus
Bepaalde emoties werden niet getolereerd (Je bent te gevoelig, te veel, te boos, te druk, je bent toch geen mietje, zo wil niemand jou om zich heen hebben)
In het andere uiterste kan het zijn dat je juist verwend bent; gebrek aan tijd werd afgekocht met cadeaus, er was niemand die gezonde grenzen stelde voor je
Het gezin vond vooral belangrijk hoe anderen over hen dachten; buiten de deur speelde men perfect maar thuis was er ruzie
Door werk, eigen problemen, ziekte, een ziek kind, scheiding etc. werd je emotioneel verwaarloosd
Met als doel je te motiveren werd je beschaamd wanneer je fouten maakte
Een gezond gezin maakt in de communicatie duidelijk onderscheid tussen wat het kind doet en wie het kind is. Als je in een Complex Trauma-huishouden iets slechts doet, ben je slecht
Vanuit cultuur
In media en entertainment worden ook boodschappen verzonden over wat de norm is en wat gewaardeerd wordt. Waar je aan moet voldoen om je waardevol te voelen.
Je wordt gewaardeerd wanneer je populair bent vanwege je schoonheid en je perfect lichaam. Wie krijgen er in onze cultuur namelijk de meeste aandacht? Artiesten, acteurs, sporters, celebrities, influencers en rijke mensen. Je gaat dus denken dat je hieraan moet voldoen om waardering te mogen ontvangen.
Ep.2/
Schaam je!
Vanuit het schoolsysteem
Het gezin zorgt voor de grootste spiegel, maar het schoolsysteem geeft ook antwoord op de vragen wie je bent en of dat goed genoeg is.
Hersenen worden gewaardeerd, je moet slim zijn. Als je je volle toewijding geeft en alsnog een laag cijfer haalt, zegt de school indirect dat je niet goed genoeg bent
Je komt in contact met andere leerlingen om jezelf mee te vergelijken. De populaire kinderen zijn degenen met een goed lichaam, degenen die goed zijn in sport of bijvoorbeeld een auto hebben, degenen die feestjes geven
De andere spiegels zijn pesters. Kinderen die sterker zijn dan andere kinderen en met regelmaat anderen treiteren of kleineren
Doordat dit allemaal tijdens je ontwikkeling gebeurt, wordt je eigenlijk geprogrammeerd met de overtuiging dat je niet goed genoeg bent of ‘minder dan’. Iedereen die te maken heeft met complex trauma heeft te maken met schaamte. Dit gebeurt allemaal onbewust.
Doordat ieder kind de behoefte heeft om te verbinden, om erbij te horen, gaat het zich aanpassen om toch aan de behoefte van connectie te voldoen
Om te “overleven”, stelt het brein het kind een aantal oplossingen voor. Deze zullen op korte termijn werken, maar uiteindelijk zal dit het probleem erger maken. Oplossingen die het brein oppert:
Wees nooit kwetsbaar en toon geen zwakte of ‘zwakke’ emoties (huilen, verdriet); wees nooit authentiek jezelf
Neem een rol aan: het perfecte kind, het onzichtbare kind, de clown etc. Dan zullen mama en papa van je houden.
Draag maskers, presenteer iets dat anderen leuk zullen vinden. Wees een kameleon, pas je aan afhankelijk van wie je voor je hebt.
Wees een perfectionist, een people pleaser die ervoor zorgt dat mensen je leuk vinden of respecteren
Lieg, deel nooit volledig wie je werkelijk bent of waar je mee worstelt
Isoleer jezelf, bouw muren om je hart heen
Focus op imago, bouw een perfecte buitenwereld
Heb controle over alles, inclusief wat mensen van je denken
Wees zelfvoorzienend; wees nooit afhankelijk van iemand, zodat mensen zien hoe sterk je bent
Ik denk dat veel mensen zichzelf zullen herkennen in bepaalde punten. We wilden allemaal erbij horen op school. Maar hoe weet je zeker dat je al deze strategieën na je schooltijd hebt losgelaten? In hoeveel sociale situaties ben je authentiek jezelf? En in hoeveel mate verbloem of verberg je de waarheid een beetje? Interessante vragen om over na te denken.
